This site uses cookies.
Some of these cookies are essential to the operation of the site,
while others help to improve your experience by providing insights into how the site is being used.
For more information, please see the ProZ.com privacy policy.
This person has a SecurePRO™ card. Because this person is not a ProZ.com Plus subscriber, to view his or her SecurePRO™ card you must be a ProZ.com Business member or Plus subscriber.
Affiliations
This person is not affiliated with any business or Blue Board record at ProZ.com.
Services
Translation, Editing/proofreading, Subtitling
Expertise
Specializes in:
Poetry & Literature
Cinema, Film, TV, Drama
Journalism
Rates
Portfolio
Sample translations submitted: 1
English to Dutch: De terugkeer (The Return) - Brink Scholtz General field: Art/Literary
Source text - English The return
Brink Scholtz
--
‘Do you remember that you wanted to stay here?’ Marianne asks.
When we were sixteen we went to the same school for a year. My stepfather, Andries, who had lived in Utrecht for sixteen years, returned for a sabbatical and brought his new family – my mother, my younger sister, and myself. Now, fourteen years later, I visit the city again. Marianne and I walk along the Oude Gracht, past the buildings of our former school.
‘You didn’t want to leave,’ she says. ‘I remember that at one point you were thinking about being adopted by Andries, so that you could stay.’
Above the rooftops, the sky is clear, except for a single cloud.
‘I think it was loyalty to your father that made you decide not to do it.’
I observe the fine lines that have formed around her eyes; the angle of the cheekbones that has become more pronounced.
‘You don’t remember?’ she asks.
In a bay window between the new school building and the old, I see the same silhouette that I saw fourteen years ago, walking between classes. In front of us, a tall, thin man holds the hand of a small girl, intensely concentrated as she balances on a skateboard. He pulls her along the cobbled road. Apart from her bright pink shoes, they are both dressed in black.
‘I don’t remember,’ I say.
*
The bedroom of the Schalkwijkstraat apartment is below ground level. I lie enveloped by the feather duvet. Each time the alarm goes off I press the snooze button. I wear the eye mask from the aeroplane; put the pillow over my head.
When I get up, I see the light from the small window under the ceiling play on the white sheets. The stairs to the living area are so steep that when I stoop slightly I can touch the ones in front of me. It is as if I am crawling.
I sit down to write about my memories of the city. After a while I get up. There is no food in the house. In the Albert Heijn on Nachtegaalstraat I watch as people select cheeses, and breads, and fruit. They do so with ease, because they understand the order that governs rituals of eating: the ordinary foods eaten at ordinary times. Eventually I choose a green pepper and some quark, so as not to leave with nothing.
I call my mother and Andries. There is no answer. I remind myself that our dog – wild and nervous – will deter intruders.
*
One afternoon I ask Marianne to walk with me, and to tell me what she sees in the city. I record her as she describes the old buildings of the museum quarter, the bright green of the young leaves along the Singel, the wharf cellars and the parks and the stairs of the Stadhuis packed with people enjoying the first sun.
After some time Marianne stops and asks me what I see. Thinking that I am pressing ‘pause’ on the dictaphone, I press ‘record’. And so when I listen to the tape later in the evening, I hear only my own voice.
‘Nothing,’ I reply.
*
I have one memory of the period in which we lived in Utrecht: it is a meal time. Andries is chewing, and I watch him swallow. He has asked me something, and I don’t respond.
*
In the evening I walk along a route that links various light installations in buildings around the city. It is Sunday, and the city centre is deserted. Outside the Sint-Janskerk, speakers project a sound like the howling of a wolf. Inside, the space is lit up: flashing orange light, like fire. Then blue ripples, like reflections in water. Then different colors: green, and yellow, and red. There is something frightening about the empty space bathed in light: as though it makes more vivid the return to darkness.
On Mariaplaats, a man barks out of a window; then laughs at my surprise.
I walk from little light arrow to arrow, set amongst the cobblestones, delineating the route. Each arrow brings relief, and structure in the darkness.
*
Susan, an old friend of Andries’s, invites me to come for supper at her house. She prepares a salad (the first salad of the spring), and chats enthusiastically about her new relationship. She truly did not know that such a thing was possible, at her age. It is like being given a new life.
‘How did you and Andries become friends?’ I ask later, as we are eating dessert.
They met through a mutual friend, Marcel, she says, who was terminally ill at the time. At the age of twenty-five Marcel was diagnosed with a brain tumour and given eight years to live. Towards the end of his illness, she and Andries looked after him on different days. Afterwards, one of them would visit the other to speak about how the day had been. It was during this time that she and Andries became close. In the end they were both also there when Marcel died.
She frowns. Golden light casts shadows in the furrows of her face.
‘It shook my sense of control over life,’ she says. ‘I don’t know how it was for Andries, but I was very Dutch in the sense of having control over things. That was the first time that I deeply realised that one doesn’t choose.’
I remember a painting that Andries made in our garage in Stellenbosch, soon after he had returned to South Africa, and met my mother. It was of the cast of a man’s head, with a diagram drawn on it – a plan for surgery. It could not have been long after Marcel’s death.
After we have had coffee, Susan suggests that we take a stroll. ‘We can look at Andries’s old house,’ she says. ‘It’s just down the street.’
The door of the house is several metres away from hers. We stand looking at it in the last light. The evening is perfectly tranquil. There is one small cloud in the sky. I know that at the time that Andries sold the house, having returned to South Africa, he could not have predicted how valuable it would become. The width of a window and a door, it is less than half the size of the house that he and my mother now own in South Africa, but worth more than twice as much.
Suddenly cold, I excuse myself, and leave.
As I cycle down Kruisstraat I think of the property on which Andries and my mother live. I think of the bitter smell of the leaves in the garden, and the dog that guards the periphery, with her black-rimmed eyes.
*
When I first met Andries he often spoke of two Dutch girls, the daughters of friends of his. He said that they sometimes made breakfast for him when he visited their house. At the time I pictured it very vividly – the image of the girls bringing him porridge and toast – and I fantasised that I was one of them.
In the middle of the night, in the Schalkwijkstraat apartment, I suddenly have the sensation that my chest is empty, and my heart gone.
*
I meet with two writers at a café under a tall sycamore tree on the Lange Nieuwestraat. Both of them have long faces and large teeth. The one, who is blonde, laughs delightedly at my comments as though they were particularly sharp-witted. ‘Wonderful!’ he exclaims when I tell him that I don’t consider myself to be a writer, since I have nothing to write. ‘That’s exactly what you need to qualify as a writer, to feel that you have nothing to write! It must be a struggle!’ He pulls a tortured face; then collapses into laughter.
I notice that the other young man, who is dark, is making a list on the back of the bill. He is writing carefully, tapping his pen on his lips as he pauses to think.
‘What is that?’ I ask.
‘I’m just making a list of nice things that you can do while you are in Utrecht,’ he replies.
I feel suddenly and acutely grateful to them both.
Later, in the basement bedroom of the Schalkwijkstraat apartment, I read an essay by a South African writer scheduled to appear later in the week in Utrecht. The writer lists the crimes that occur within his close circle of acquaintances while he visits South Africa. ‘If a young South African were to ask me whether he or she should stay or leave,’ he writes, ‘my bitter advice would be to go. For the foreseeable future... if you can stand the loss, if you can amputate yourself, then go...’
There is nothing in the house to be afraid of, but I lie listening for sounds in the dark.
*
The first thing on the list of nice things to do in Utrecht is a boat tour of the city. I sit with my notebook open, pen ready. We move below the level of the street; looking up at the trees and the buildings. I try to listen to the recorded voice detailing the history of the structures that we pass, but all I hear is the sniffing of the boatman, and I wonder if he is crying.
*
The voices of the people on the grassy banks of the Maliesingel are like the calls of birds: ‘Dag, doeg, doei, johoe!’ Flocks of bicycles pass; riders whistling, or singing, or leaning far back in their saddles, relaxed.
The sky is like a perfect dome, as if one could get up and step outside of it. It is clear, but for the single cloud that appears to have been cut out and pasted on top of it, as though part of a different world.
A second memory: a sense of walking in the same light with Andries, his hand resting awkwardly on my shoulder, hoping that it will not be pushed away.
*
An appendix to the list of nice things to do in Utrecht is an interesting thing to do. ‘Since you’ve seen the oldest part of the city, you should also see the newest part,’ the dark young man had said. Next to the words ‘Leidsche Rijn’ he had scribbled the number of a woman who lives and works in the area, and who, he was sure, would be happy to show me around.
Maria picks me up along the Maliesingel. She has full eyes and lips, a short body, and a quick, sudden laugh. As she drives she speaks. She tells me about Leidsche Rijn. It is a vast new development on the outskirts of Utrecht, she says. Ten years ago, the entire area was farmland. Now, amongst some of the old farmhouses and apple orchards that have been retained, a range of new suburbs has emerged.
At first there were great hopes for the area, she explains. It would provide a way of living that combined access to the atmospheric centre of Utrecht with more spacious, affordable living. Soon it became apparent, though, that these expectations fell short of the experience of new inhabitants.
‘It became clear that you don’t just place people in an area, and then expect them to feel at home, or feel as if they belong,’ she says.
We drive across the yellow bridge, connecting the old city and Leidsche Rijn.
‘What does it mean to feel at home in a place, or to belong?’ I ask.
She glances at me; focuses again on the road.
‘Well, it’s a sense of having a history in a place. Having a culture that you share – rituals of ordinary things, done together.’
The first attempts to foster a sense of rootedness in Leidsche Rijn focused on the creation of artworks within the public domain. Such works, it was hoped, would stimulate a sense of a vital cultural life. One artist invited residents to donate precious belongings that related to their stay in Leidsche Rijn, which she would bury in little transparent urns in the soil, as though literally to create an archaeological history of people’s lives in the area.
‘Maybe there is no substitute for time spent in a place, and the process of developing a sense of home can’t be rushed,’ Maria says. ‘Whatever it may be, the sense of dissatisfaction remained. And so now there has been a shift in approach, and rather than spending money on so-called ‘high’ art, there is investment in simple cultural events that will draw people into the public space around daily activities like eating, drinking, playing with the children. And presumably the sense of history will develop as these experiences accumulate: ordinary, shared experiences.’
I keep my eye on a small cloud on the horizon, drawing closer.
When we ate supper in our flat in Utrecht, my mother lit a candle in the centre of the table. I sat silently, watching as Andries ate. I had a past with a different father, and a home somewhere else.
*
My mother and Andries call to tell me that our dog has died. She had been ill for some time, but they did not want to distress me with the news. Her condition deteriorated very quickly. The vet came and they sat with her on the sundeck overlooking the trees. He stroked her ears. He said: ‘Shame my girl,’ and then injected her.
They sat with her for a while longer. The wind sent a slight ripple through her coat – a movement along the delicate edges of the ear, as though it still contained life. Then they wrapped her in her blanket, and took her down to the bottom of the garden. They put her in a grave that had already been dug for her by the gardener some days before. There they sat for some time, and then took turns covering her with soil.
I remember taking her for a walk as a puppy. I remember that when she saw a stranger at a distance, she would startle and turn to run back to where we came from. I remember her legs flying in all directions as she ran down the hill with only one thing in mind: home.
She was a skittish dog, wild and unpredictable. She kept strangers at bay. Sometimes I lay next to her on the sundeck, looking into her yellow eyes.
Sitting in the underground room of the Schalkwijkstraat apartment, I have a sudden sense of the wet earth where she lies, and the moisture in the air. It is as if, for the first time, I am rooted there, in that sprawling property, amidst the bitter smell of the trees.
*
I catch a bus back to Leidsche Rijn. I don’t know what it is that I am looking for. It is my last day in the city.
Opposite me on the bus sits a girl with a headdress pinned to a bun with a small pearl. She has blue eyes, ivory skin, and perfect chiseled features. To her right sits another girl with a long ponytail of artificial hair who wears tight pale jeans, a patchwork patent leather jacket, glittery sandals, a charm bracelet, large sunglasses, and pink hoops in the bottom holes of her studded ears. To the left of the girl with the bun sits a bleached blonde woman in a tight black skirt and furry leopard print tights. Her mascara has formed thick clumps, and her black lip liner bleeds into the wrinkles of her pale pink lips. Behind me, two women in brown, with bare faces and limp hair, sit with their necks craning forward.
They all want a normal life – a bit of eating; a bit of drinking; a bit of fun. They want café’s in the neighborhood. They want a place they can call their own. They want to know what will happen next.
We cross the yellow bridge. I get off at a stop along the road. There is a large building in the distance, incomplete. Around it, in a field, is some scaffolding, bulldozers, and heaps of sand. I walk for a while, along the side of the road. I look for a sign of life. Nothing passes. Nothing moves, apart from the wind in the grass. Later, I return to the bus stop, to catch the bus on its way back.
Death sits with me on line twenty-eight richting Centraal Station. His tongue shakes just above his lower lip. His eyes look out of the window, trapped in his body. One hand rests on the other. His nails are long. He doesn’t speak. There is a large wart on his chin.
Apart from the two of us, the bus is empty.
*
My bags are packed and I am ready to go. I receive a phone call: it is one of my hosts. A volcano has erupted in Iceland. An ash cloud has descended over Europe. Schiphol Airport has been closed, because of the cloud. For the moment, I should stay put. Is there somewhere else that I can stay? The Schalkwijkstraat apartment has already been booked.
I cook cauliflower for supper. It burns on the stove. The beautiful living room is filled with smoke. I sit quietly; unmoving.
Then, for a number of seconds, I scream.
*
The next morning, another friend of Andries’s, Tineke, pays me a visit. She is a short woman: solid, and curt. Her hair is dyed bright red and stands out at right angles against her head. She wears round spectacles and her back is very upright. She takes her time to look around the Schalkwijkstraat apartment, giving the occasional appreciative nod. Then she settles on a bench outside in the sun. Since there is not much else that I can think of saying, I mention that I am struggling with a condition of anxiety, focused most recently on the inevitability of death. She doesn’t respond at first. Her face is calm, attentive. Then she speaks.
‘Firstly, I don’t think it’s good for you to wonder every day whether you will leave tomorrow. I think this will make you extremely anxious,’ she says. ‘I suggest that you come to us tomorrow. You can stay with us for as long as you need to. This is absolutely no problem. We will help you to find a new flight. So that means that you just accept now that it will be a few days that you are still here. You enjoy being here, and we arrange for you to get back.’
I want to ask her how she bears the passing of time: loss, aging, the prospect of violent impact to the body, of death. Instead I nod; offer to bring her tea. Her hair is almost orange in the sun, as though there were a curling flame on either side of her head. I watch the fine lines around her eyes and her mouth, watch as they deepen around an unexpected laugh.
Before she leaves, she arranges a time to collect me the next day. ‘What you need now is some social order,’ she adds as she reaches up to give me a brief hug, and a firm pat on the back.
*
Tineke fetches me after lunch. In Tuindorp yellow flowers are in bloom next to the canal. A mother duck with a trail of ducklings cuts through the perfect reflection of the sky: clear, but for a single cloud.
She prepares me for what will happen next.
‘You will sleep in Femke’s room. Now, I will make the bed in which Femke will sleep, and Max will cook. When supper is ready, we will call you.’
Femke is sixteen, as I was when I lived in Utrecht fourteen years ago. She lives in a bright attic room with a yellow carpet and a red duvet. I sit on her bed after I have opened my bags, and I look at the fantasy books on her shelf.
When Femke is called for supper, she calls, ‘Ja, ik kom.’ She chats animatedly over the meal. She is excited about going to Rome on a school trip. She is excited about the upcoming school strijd. She got out of school early today, which is exciting. She loves to read. She loves riding horses. She is very small with sandy blonde curls and a delicate skin that flushes easily.
I offer to help after supper, but the kitchen is too small for more than one person. ‘I will clean up,’ Tineke says, ‘and then we will drink something. Max and I will have coffee, and Femke will have some tea. She will watch TV for half an hour. And then she will go to bed. That seems to be what she needs to sleep.’
After supper, Tineke tells me that she will take the dog for a walk. I offer to join her. It is cool outside. Tineke walks quickly, and very upright. We turn corners, but the streets look the same: rows of terraced, dark brick houses.
Bikkel looks like a dog in a Jan Steen painting. He is smallish, with a long-haired, white and deep brown coat. Tineke explains that Bikkel must be trained constantly, otherwise he forgets. ‘The key is to keep him focused on me,’ she says. ‘Every time that he makes eye contact, that he looks at me, he must be rewarded. Bikkel! Bikkel!’ Bikkel turns, runs back to her. ‘Ja, dat is goed. Dat is goed.’
I remember our dog, snapping at the heels of our guests. Her hair was short and coarse, her eyes guarded. When she had the space to run flat-out she sprinted like a greyhound: sleek and strong in the wind. I remember her in full speed next to a river, charging in and out of the thick undergrowth. We did not have the energy to train her consistently. When visitors came, Sita had to be locked into the kitchen, or onto the sundeck, until she got used to their smell.
Bikkel runs into a hedge. ‘Bikkel! Bikkel! Sit.’ Bikkel must be asked to perform a trick, and then he must be rewarded with a treat. The key is to maintain contact with him.
‘How do you maintain this contact?’ I ask.
‘Anything,’ Tineke responds, ‘talking. But I must keep it up, otherwise he will go off and do his own thing, and if I need to call him back, he won’t come.’
He mustn’t go too far, Bikkel. He must always be close enough to be called back.
‘Every day, Bikkel needs to be trained again,’ Tineke tells me, ‘otherwise he will forget.’
Through the thin walls, I hear Femke giggling in the room next door. It is a high, gurgling laugh, like bells.
*
‘I remember when you came here first,’ Tineke says. Max has gone to bed, and Femke. She is sitting drinking a glass of wine downstairs. Without her glasses, her eyes look soft, vulnerable. ‘You had always been in the house in South Africa, you had never cycled, and almost immediately you were cycling to the Maarsseveense Plassen! I just thought this was incredible, that you just jumped right into being here.’
‘But then suddenly I withdrew,’ I say. ‘I didn’t want to leave the flat anymore.’
‘I think it was because you had to leave, and you could not fully cope with this.’
I stroke Bikkel’s fur. He lies on his back, stomach exposed.
‘It’s a difficult thing, going back to South Africa,’ she says. ‘It’s a more complicated life. It was a big thing for your mother and Andries at the time, deciding whether to leave South Africa or not.’
‘Deciding whether to leave?’
‘Oh yes. It went on for years. That is why Andries was looking for residencies in other countries – he was trying to explore other possibilities.’
Bikkel jerks, touched in a place he does not like. He gets up and lies somewhere else.
‘I wouldn’t have told you, if I knew you didn’t know,’ she says, then adds: ‘I think it is difficult to grow older in a country where aging makes you more defenceless against crime.’
For Sinterklaas of the year that we spent in Utrecht, my mother, Andries and I prepared poems and gifts for one another. The gifts had to be disguised as something else. I bought Andries a little volume of Greek poetry, which I disguised as a boat.
*
I walk through Utrecht. Street by street, it returns: the memory of being sixteen. On Nobelstraat I imagine that I will catch someone’s eye, and fall in love instantaneously. On the Lijnmarkt I see a pair of boots that will change my life. Along Wolter Heukelslaan I look into people’s houses, and imagine that one of them is my home. At the Berekuil I write letters to my father, telling him that I miss him, and love him, and hope that he is well.
*
Once, in our Utrecht apartment, Andries puts his head down on the table, and weeps. It is the greatest grief of his life, he says, that I do not love him. I don’t know what to say.
*
After a week, the cloud passes. As promised, Max and Tineke help me to book a ticket back to South Africa. The night before my return, I call my mother and Andries via Skype. An image comes up on the computer screen: Andries is painting. There is slight moisture on his brow, from the heat. I ask him why he left the Netherlands, and returned to South Africa.
He thinks for a while.
He says that it came as a shock to him to realise the extent to which he did not fit into Dutch society.
‘In one sense it is a society that is very open to people who are different, but in another sense it also is not. More so than South Africa, it works with implicit rules. In the traffic it is necessary to pass very close together. No matter how much tolerance there is – if you don’t know the codes, it doesn’t work. And the codes are often very subtle.’
Now in South Africa, he tells me, he gets complaints that he speaks too monotonously. But he thinks that it is because when he lived in the Netherlands he was criticized for being too expressive, too emphatic. It was perceived as aggressive.
And so it is a very ambivalent feeling that he has, because while the Netherlands as abstraction feels unwelcoming, he also feels so safe with his Dutch friends.
I ask him what he is painting.
‘Feet,’ he says.
‘And how is it going?’
‘Well,’ he says.
‘That’s good,’ I swallow, and clear my voice. ‘I love you.’
‘I love you too,’ he says.
*
Max and Tineke drive me to the train station. Tineke helps me to carry my luggage onto the platform, and into the carriage. She talks me through the steps of my return journey. I watch as the wind momentarily lifts her hair, so that it frames her head, like a bright red halo.
‘You’ll be okay now,’ she says. She waits with me, standing on the platform outside the train.
Afterwards I remember that as we move off, she stands in the same place, her back straight against the wind.
Translation - Dutch De terugkeer
Brink Scholtz
--
‘Weet je nog dat je hier wilde blijven?’ vraagt Marianne.
Toen we zestien waren zaten we een jaar op dezelfde school. Mijn stiefvader, Andries, die zestien jaar in Utrecht had gewoond, was teruggekomen voor een sabbatical en had zijn nieuwe gezin meegebracht – mijn moeder, mijn zusje en mij. Nu, veertien jaar later, bezoek ik de stad opnieuw. Marianne en ik lopen over de Oudegracht, langs de gebouwen van onze oude school.
‘Je wilde niet weg,’ zegt ze. ‘Ik weet nog dat je op een zeker moment overwoog om je te laten adopteren door Andries, zodat je kon blijven.’
Boven de daken is de lucht helder, op een enkele wolk na.
‘Ik denk dat je uit loyaliteit aan je vader besloot het niet te doen.’
Ik bestudeer de fijne rimpels die zich rond haar ogen hebben gevormd; de lijn van haar jukbeenderen die geprononceerder is geworden.
‘Weet je het niet meer?’ vraagt ze.
In een erkerraam tussen het nieuwe schoolgebouw en het oude, zie ik hetzelfde silhouet dat veertien jaar geleden van de ene naar de andere les liep. Voor ons houdt een lange, dunne man de hand vast van een klein meisje dat uiterst geconcentreerd balanceert op een skateboard. Hij trekt haar voort over de geplaveide straat. Haar felroze schoenen uitgezonderd, zijn ze beiden in het zwart gekleed.
‘Ik weet het niet meer,’ zeg ik.
*
De slaapkamer van het appartement aan de Schalkwijkstraat ligt beneden het straatniveau. Ik lig ingepakt in het donzen dekbed. Telkens als de wekker gaat druk ik op snooze. Ik heb het oogmasker van het vliegtuig op; druk het kussen over mijn hoofd.
Als ik opsta, zie ik het licht uit het raampje onder het plafond over de witte lakens spelen. De trap naar het woongedeelte is zo steil dat als ik iets voorover buig, ik de treden voor me kan aanraken. Het is alsof ik kruip.
Ik ga zitten om mijn herinneringen aan de stad op te schrijven. Na een tijdje sta ik op. Er is geen eten in huis. In de Albert Heijn aan de Nachtegaalstraat bekijk ik mensen die kaas, brood en fruit uitkiezen. Ze doen het met gemak, omdat ze de regelmaat begrijpen die de rituelen van het eten bepaalt: gewoon eten dat wordt gegeten op gewone tijdstippen. Uiteindelijk kies ik een groene paprika en kwark, zodat ik niet met lege handen vertrek.
Ik bel mijn moeder en Andries. Er wordt niet opgenomen. Ik herinner mezelf eraan dat onze hond – wild en nerveus – indringers verjaagt.
*
Op een middag vraag ik of Marianne met me mee wil lopen en me wil vertellen wat ze ziet in de stad. Ik neem haar op terwijl ze de oude gebouwen van het Museumkwartier beschrijft, het felle groen van de jonge blaadjes langs de Singel, de werfkelders en de parken en Stadhuistrappen vol mensen die van de eerste zon genieten.
Na een tijd houdt Marianne op en vraagt ze me wat ik zie. In de veronderstelling dat ik de dictafoon op pauze zet, druk ik op ‘record’. Als ik dus later die avond het bandje beluister, hoor ik enkel mijn eigen stem.
‘Niets,’ antwoord ik.
*
Ik heb één herinnering uit de periode dat we in Utrecht woonden: het is een avondmaaltijd. Andries kauwt en ik kijk hoe hij doorslikt. Hij heeft me iets gevraagd en ik antwoord niet.
*
’s Avonds wandel ik langs een route die verschillende lichtinstallaties in gebouwen in de stad met elkaar verbindt. Het is zondag en het centrum is uitgestorven. Aan de buitenkant van de Sint-Janskerk klinkt uit luidsprekers geluid als het gehuil van een wolf. Binnen is het vertrek verlicht: flitsend oranje, als vuur. Dan blauwe rimpelingen, als weerspiegelingen in water. Dan verschillende kleuren: groen en geel en rood. Er is iets angstaanjagends aan de lege ruimte, badend in het licht: alsof ze de terugkeer naar de duisternis versterkt.
Op de Mariaplaats blaft er een man uit het raam en lacht vervolgens om mijn verbazing.
Ik loop van verlicht pijltje naar pijltje, die tussen de plaveien de route aangeven. Elke pijl lucht op en geeft structuur aan de duisternis.
*
Susan, een vroegere vriendin van Andries, nodigt me uit voor het avondeten bij haar thuis. Ze maakt een salade (de eerste salade van de lente) en kletst honderduit over haar nieuwe relatie. Ze wist werkelijk niet dat zoiets nog kon op haar leeftijd. Het is alsof je een nieuw leven wordt geschonken.
‘Hoe zijn Andries en jij bevriend geraakt?’ vraag ik later, tijdens het nagerecht.
Ze zegt dat ze elkaar hebben leren kennen via een gezamenlijke vriend, Marcel, die toen terminaal was. Op vijfentwintigjarige leeftijd werd bij Marcel een hersentumor geconstateerd en gaf men hem nog acht jaar te leven. Aan het einde van zijn ziekte verzorgden zij en Andries hem op verschillende dagen. Daarna ging de een bij de ander op bezoek om de dag door te spreken. In deze periode ontstond een hechte band tussen haar en Andries. Op het eind waren ze ook allebei aanwezig toen Marcel overleed.
Ze fronst. Goud licht werpt schaduwen in de rimpels van haar gezicht.
‘Het gevoel dat ik het leven onder controle had, wankelde,’ zegt ze. ‘Ik weet niet hoe Andries het ervoer, maar ik was erg Nederlands wat betreft de controle die ik over dingen wilde hebben. Dat was de eerste keer dat ik ten volle besefte dat niemand kiest.’
Ik herinner me een schilderij dat Andries maakte in onze garage in Stellenbosch, vlak nadat hij was teruggekomen naar Zuid-Afrika en mijn moeder ontmoette. Het was een afgietsel van een mannenhoofd met een diagram erop getekend – een ontwerp voor de operatie. Het kan niet lang na Marcels overlijden zijn geweest.
Na de koffie stelt Susan een ommetje voor. ‘We kunnen naar Andries’ oude huis gaan,’ zegt ze. ‘Het is in deze straat.’
De voordeur van het huis is een paar meter van de hare. We kijken ernaar in het laatste licht. De avond is volkomen kalm. Er staat één klein wolkje aan de lucht. Ik weet dat toen Andries het huis verkocht, nadat hij was teruggekeerd naar Zuid-Afrika, hij niet had kunnen vermoeden hoe waardevol het zou worden. Met de breedte van een deur en een raam is het half zo groot als het huis dat hij en moeder nu bezitten in Zuid-Afrika, maar meer dan het dubbele waard.
Ik krijg het plotseling koud, verontschuldig me en ga.
Als ik de Kruisstraat affiets, denk ik aan het terrein waarop Andries en mijn moeder wonen. Ik denk aan de bittere geur van de bladeren in de tuin en de hond die de omheining bewaakt, met haar zwartomrande ogen.
*
Toen ik Andries net had ontmoet, sprak hij vaak over twee Nederlandse meisjes, dochters van vrienden. Hij zei dat ze soms ontbijt voor hem maakten als hij bij ze op bezoek kwam. Destijds zag ik dat heel duidelijk voor me – het beeld van de meisjes die hem pap en toast brengen – en fantaseerde ik dat ik een van hen was.
Middenin de nacht, in het appartement aan de Schalkwijkstraat, heb ik plotseling het gevoel dat mijn borstholte leeg is, mijn hart verdwenen.
*
Ik ontmoet twee schrijvers bij een café onder een grote plataan aan de Lange Nieuwstraat. Beiden hebben lange gezichten en grote tanden. De ene is blond en lacht verrukt om mijn opmerkingen alsof ze uitgesproken scherpzinnig zijn. ‘Prachtig!’ roept hij als ik hem zeg dat ik mezelf niet zie als schrijver, aangezien ik niets te schrijven heb. ‘Dat is precies wat een geschikte schrijver nodig heeft: het gevoel dat je niets te schrijven hebt! Het zal niet meevallen!’ Hij trekt een gekweld gezicht, barst vervolgens in lachen uit.
Dan merk ik dat de andere man, die donker is, een lijstje maakt achterop de rekening. Hij schrijft geconcentreerd en tikt met zijn pen op zijn lip als hij stopt om na te denken.
‘Wat is dat?’ vraag ik.
‘Ik maak even een lijstje van leuke dingen die je kunt doen terwijl je in Utrecht bent,’ antwoordt hij.
Ik ben ze beiden plotseling en hevig dankbaar.
Later, in de kelder van het appartement aan de Schalkwijkstraat, lees ik een essay van een Zuid-Afrikaanse schrijver die deze week moet optreden in Utrecht. De schrijver geeft een opsomming van de misdaden die plaatsvinden binnen zijn directe kennissenkring tijdens zijn bezoek aan Zuid-Afrika. ‘Als een jonge Zuid-Afrikaan me zou vragen of hij moest blijven of vertrekken,’ schrijft hij, ‘dan zou mijn bittere advies luiden te vertrekken. Voor de nabije toekomst… als je het verlies kunt verdragen, als je jezelf kunt amputeren, ga dan…’
Er is niets om bang voor te zijn in huis, maar ik luister of er geluiden zijn in het donker.
*
Het eerste op de lijst van leuke dingen om te doen in Utrecht is een rondvaart door de stad. Ik zit met mijn notitieboekje opengeslagen, pen in de aanslag. We varen onder het straatniveau, opkijkend naar bomen en gebouwen. Ik probeer naar de opgenomen stem te luisteren die nauwkeurig de geschiedenis beschrijft van de gebouwen die we passeren, maar ik hoor enkel het snotteren van de kapitein en ik vraag me af of hij huilt.
*
De stemmen van de mensen op de grassige taluds aan de Maliesingel klinken als vogelgekwetter: ‘Dag, doeg, doei, joehoe!’ Zwermen fietsen komen voorbij; fietsers fluiten of zingen of hangen achterover op hun zadel, ontspannen.
De lucht is een perfecte koepel, alsof je zo kunt opstaan en eruit kunt stappen. Hij is helder, uitgezonderd die ene wolk die lijkt te zijn uitgeknipt en opgeplakt, als van een andere wereld.
Een tweede herinnering: een gevoel dat ik in hetzelfde licht loop met Andries, zijn hand onhandig op mijn schouder in de hoop dat hij niet wordt weggeduwd.
*
Een appendix bij de lijst van leuke dingen om te doen in Utrecht, is iets interessants om te doen. ‘Nu je het oudste stadsdeel hebt gezien, moet je eigenlijk ook het nieuwste zien,’ had de donkere jongeman gezegd. Naast de woorden ‘Leidsche Rijn’ had hij het nummer neergepend van een vrouw die in die buurt woont en werkt en die, verzekerde hij, haar graag zou rondleiden.
Maria haalt me op bij de Maliesingel. Ze heeft grote ogen en volle lippen, een kort lichaam en een snelle, plotselinge lach. Tijdens het rijden praat ze. Ze vertelt me over Leidsche Rijn. Het is een grootschalig nieuwbouwproject aan de rand van Utrecht, zegt ze. Tien jaar geleden was het hele gebied landbouwgrond. Nu zijn er, tussen de enkele oude boerderij en appelboomgaard die zijn behouden, een aantal nieuwe buitenwijken verrezen.
In eerste instantie waren de verwachtingen voor het gebied hooggespannen, legt ze uit. Het zou voorzien in een manier van leven die de toegang tot het sfeervolle centrum van Utrecht combineerde met ruimtelijker, betaalbaarder wonen. Het werd echter snel duidelijk dat deze verwachtingen niet strookten met de ervaringen van de nieuwe inwoners.
‘Het werd duidelijk dat je mensen niet zomaar in een gebied kunt zetten in de veronderstelling dat ze zich thuis voelen, of op hun plek,’ zegt ze.
We rijden over de gele brug, de verbinding tussen de oude stad en Leidsche Rijn.
‘Wat betekent het om je thuis te voelen, of op je plek?’ vraag ik.
Ze staart me aan, concentreert zich dan weer op de weg.
‘Nou, het gevoel dat je ergens een geschiedenis hebt. Een gedeelde cultuur – rituelen van alledaagse dingen die je samen doet.’
De eerste pogingen om een behaaglijk gevoel te creëren in Leidsche Rijn concentreerden zich rond de creatie van kunstwerken in de openbare ruimte. Dergelijke werken, zo hoopte men, zouden bevorderend zijn voor het idee dat er een bloeiend cultureel leven was. Een kunstenares nodigde bewoners uit om kostbare bezittingen te doneren die gerelateerd waren aan hun verblijf in Leidsche Rijn, die zij in de bodem begroef in kleine, transparante urnen, om zo letterlijk een archeologische geschiedenis te creëren van de mensenlevens uit de omgeving.
‘Misschien is er geen surrogaat voor de tijd die je ergens doorbrengt en kun je de ontwikkeling van een thuisgevoel niet versnellen,’ zegt Maria. ‘Hoe dan ook, het gevoel van ontevredenheid hield aan. Dus nu is er een verandering van aanpak geweest; in plaats van geld uit te geven aan zogenaamde ‘hoge’ kunst, wordt er geïnvesteerd in eenvoudige culturele evenementen die de mensen naar openbare ruimtes moeten trekken voor dagelijkse activiteiten zoals eten, drinken, spelen met de kinderen. Vermoedelijk ontwikkelt het gevoel van geschiedenis zich naarmate deze ervaringen zich opstapelen.’
Ik houd mijn blik gericht op een wolkje aan de horizon dat nadert.
Bij het avondeten in onze flat in Utrecht stak mijn moeder altijd een kaars aan in het midden van de tafel. Ik zat en keek terwijl Andries at. Ik had een verleden met een andere vader en een huis ergens anders.
*
Mijn moeder en Andries bellen om me te vertellen dat onze hond is overleden. Ze was al een tijd ziek, maar ze wilden me niet verontrusten met het nieuws. Haar toestand verslechterde erg snel. De dierenarts was gekomen en samen met haar zaten ze op het dakterras met uizicht over de bomen. Hij aaide over haar oren. Hij zei: ‘Zonde, mijn meisje,’ en gaf haar toen een injectie.
Ze waren nog even bij haar blijven zitten. De wind blies een lichte rimpeling door haar vacht – een beweging langs de zachte uiteinden van het oor, alsof daar nog leven in zat. Daarna wikkelden ze haar in een deken en droegen haar naar het einde van de tuin. Ze legden haar in een graf dat enkele dagen daarvoor al door de tuinman was gegraven voor haar. Daar zaten ze een tijd en bedekten haar vervolgens om beurten met aarde.
Ik weet nog dat ik haar als puppy uitliet. Ik weet nog dat ze bij het zien van een vreemde in de verte opschrok en omkeerde om terug te rennen naar waar we vandaan kwamen. Ik weet nog dat haar pootjes alle kanten op vlogen terwijl ze de heuvel afrende met maar één gedachte: naar huis.
Ze was een schichtige hond, wild en onvoorspelbaar. Ze hield vreemden op een afstand. Soms lag ik samen met haar op het dakterras en keek ik haar in haar gele ogen.
Nu ik in de kelderkamer van de Schalkwijkstraat zit, ben ik me plotseling bewust van de natte aarde waarin ze ligt en het vocht in de lucht. Voor het eerst voelt het alsof ik daar geworteld ben, in dat verwilderde stuk grond, tussen de bittere bomengeur.
*
Ik pak de bus, terug naar Leidsche Rijn. Ik weet niet waarnaar ik op zoek ben. Het is mijn laatste dag in de stad.
Tegenover me in de bus zit een meisje met een hoofddoek, met een pareltje vastgespeld aan een knot. Ze heeft blauwe ogen, ivoorkleurige huid en volmaakt geprononceerde gelaatstrekken. Rechts van haar zit nog een meisje, met een lange paardenstaart van kunsthaar, in een strakke, vale spijkerbroek, een patchwork lakleren jack, glitterslippers, een bedelarmband, een grote zonnebril en roze ringen in de onderste gaatjes van haar oren vol knopjes. Links van het meisje met de knot zit een geblondeerde vrouw in een strak zwart rokje en een harige legging met luipaardprint. Haar mascara heeft dikke klonten gevormd en haar zwarte lippotlood vloeit uit in de rimpels van haar zachtroze lippen. Achter me zitten twee vrouwen in het bruin, met onopgemaakte gezichten en futloos haar, hun nekken uitgestrekt.
Ze willen allemaal een normaal leven – een beetje eten; een beetje drinken; een beetje plezier. Ze willen cafés in de buurt. Ze willen een plek voor zichzelf. Ze willen weten wat hen te wachten staat.
We steken de gele brug over. Ik stap uit bij een halte langs de weg. In de verte staat een groot gebouw, onaf. Eromheen, in een veld, zijn enkele steigers, bulldozers en zandhopen. Ik loop een tijdje langs de weg. Ik zoek naar een teken van leven. Er komt niets voorbij. Er beweegt niets, behalve de wind door het gras. Later keer ik terug naar de bushalte om de bus terug te pakken.
De Dood zit bij me in lijn achtentwintig naar Centraal Station. Zijn tong schudt, vlak boven zijn onderlip. Zijn ogen kijken uit het raam, gevangen in zijn lichaam. Een hand rust op de andere. Hij heeft lange nagels. Er zit een grote wrat op zijn kin.
Op ons tweeën na, is de bus leeg.
*
Mijn tassen zijn ingepakt en ik ben klaar voor vertrek. Ik word gebeld: het is een van mijn gastvrouwen. Er is een vulkaan uitgebarsten in IJsland. Er is een aswolk over Europa neergedaald. Schiphol is gesloten vanwege de wolk. Voorlopig kan ik beter blijven waar ik ben. Kan ik ergens anders terecht? Het appartement aan de Schalkwijkstraat is al verhuurd.
Ik maak bloemkool voor het avondeten. Ze brandt aan op het fornuis. De prachtige woonkamer staat vol rook. Ik zit rustig; onbeweeglijk.
Dan, een aantal seconden lang, schreeuw ik.
*
De volgende ochtend krijg ik bezoek van een andere vriendin van Andries, Tineke. Ze is een kleine vrouw: stevig en bruusk. Haar haren zijn knalrood geverfd en staan in rechte hoeken op haar hoofd. Ze draagt een ronde bril en haar rug is kaarsrecht. Ze neemt de tijd om het appartement aan de Schalkwijkstraat te bekijken en knikt af en toe goedkeurend. Dan gaat ze buiten op een bankje in de zon zitten. Aangezien ik weinig anders kan bedenken om te zeggen, vertel ik dat ik worstel met angsten die zich de laatste tijd concentreren op de onvermijdelijkheid van de dood. Eerst reageert ze niet. Haar gezicht staat rustig, aandachtig. Dan spreekt ze.
‘Allereerst is het volgens mij niet goed voor je om je elke dag af te vragen of je morgen zult vertrekken. Volgens mij word je daar ontzettend angstig van,’ zegt ze. ‘Ik stel voor dat je morgen naar ons komt. Je mag bij ons blijven zo lang als nodig is. Dat is absoluut geen probleem. We zullen je helpen een nieuwe vlucht te vinden. Dat betekent dus dat je nu gewoon accepteert dat je hier nog een paar dagen bent. Jij geniet van je verblijf en wij regelen dat je terug kunt.’
Voordat ze vertrekt, noemt ze een tijd waarop ze me de volgende dag komt ophalen. ‘Wat jij nu nodig hebt, is sociale regelmaat,’ voegt ze nog toe als ze opstaat om me een korte knuffel te geven en een stevige schouderklop.
*
Tineke haalt me na het middageten op. In Tuindorp bloeien gele bloemen langs de gracht. Een moedereend met een spoor van jonge eendjes doorsnijdt de volmaakte weerspiegeling van de lucht: helder, op een enkele wolk na.
Ze bereidt me voor op wat er komen gaat.
‘Je slaapt in Femkes kamer. Nu ga ik het bed opmaken waar Femke in slaapt en gaat Max koken. Als het eten klaar is, roepen we je.’
Femke is zestien, net als ik toen ik veertien jaar geleden in Utrecht woonde. Ze heeft een felgekleurde zolderkamer met geel tapijt en een rood dekbed. Ik ga op haar bed zitten nadat ik mijn tassen heb geopend en kijk naar de fantasyboeken op haar boekenplank.
Als Femke wordt geroepen voor het eten, roept ze: ‘Ja, ik kom.’ Tijdens het eten kletst ze uitgelaten. Ze vindt het leuk dat ze op schoolreis naar Rome gaat. Ze vindt het leuk dat de schoolstrijd er aankomt. Ze was vroeg uit vandaag, dat is leuk. Ze houdt van lezen. Ze houdt van paardrijden. Ze is erg klein en heeft zandblonde krullen en een tere huid die snel bloost.
Ik bied aan om te helpen na het eten, maar de keuken is te klein voor meer dan één persoon. ‘Ik ruim op,’ zegt Tineke, ‘en daarna drinken we wat. Max en ik nemen koffie en Femke neemt thee. Ze kijkt een half uurtje tv en dan gaat ze naar bed. Dat lijkt ze nodig te hebben om te slapen.’
Na het eten zegt Tineke tegen me dat ze de hond gaat uitlaten. Ik bied aan haar te vergezellen. Het is fris buiten. Tineke loopt snel en erg rechtop. We gaan hoeken om, maar de straten zien er hetzelfde uit: niets dan donkere, bakstenen rijtjeshuizen.
Bikkel lijkt op een hond uit een schilderij van Jan Steen. Klein van stuk, met een langharige, wit met diepbruine vacht. Tineke legt uit dat Bikkel constant getraind moet worden, anders vergeet hij. ‘Hij moet zich op mij blijven concentreren, dat is de truc,’ zegt ze. ‘Telkens wanneer hij oogcontact maakt, wanneer hij naar me kijkt, moet hij beloond worden. Bikkel! Bikkel!’ Bikkel keert om, rent terug naar haar. ‘Ja, dat is goed. Dat is goed.’
Ik weet nog hoe onze hond naar de voeten van onze gasten hapte. Haar vacht was kort en stug, haar blik behoedzaam. Als ze de ruimte had om voluit te rennen, sprintte ze als een greyhound: gestroomlijnd en krachtig in de wind. Ik weet nog hoe ze in volle vaart langs de rivier in en uit het struikgewas stormde. We hadden niet de energie om haar constant te trainen. Als er gasten kwamen, moest Sita worden opgesloten in de keuken of op het dakterras, totdat ze gewend was aan hun geur.
Bikkel rent een heg in. ‘Bikkel! Bikkel! Zit.’ Bikkel moet een kunstje doen en dan moet hij beloond worden met een brokje. Met hem in contact blijven, dat is de truc.
‘Hoe blijf je met hem in contact?’ vraag ik.
‘Maakt niet uit,’ antwoordt Tineke, ‘praten. Maar ik moet het volhouden, anders gaat hij ervandoor en doen waar hij zin in heeft en als ik hem dan moet roepen, komt hij niet.’
Hij mag niet te ver weg gaan, Bikkel. Hij moet altijd zo dichtbij zijn dat hij kan worden teruggeroepen.
‘Elke dag moet Bikkel weer getraind worden,’ vertelt Tineke, ‘anders vergeet hij.’
*
Door de dunne muren heen hoor ik Femke giechelen in de aangrenzende kamer. Het is een hoge, kirrende lach, als belletjes.
*
‘Ik weet nog dat je hier voor het eerst kwam,’ zegt Tineke. Max is gaan slapen, Femke ook. Ze zit beneden en drinkt een glas wijn. Zonder haar bril zijn haar ogen zacht, kwetsbaar. ‘Je was altijd binnen in het huis in Zuid-Afrika, je had nog nooit gefietst, en toen zat je zowat meteen op de fiets naar de Maarsseveense Plassen! Dat vond ik echt ongelooflijk, dat je je verblijf hier direct omarmde.’
‘Maar toen trok ik me plotseling terug,’ zeg ik. ‘Ik wilde de flat niet meer uit.’
‘Ik denk dat het was omdat je moest vertrekken en je daar niet goed mee kon omgaan.’
Ik aai Bikkels vacht. Hij ligt op zijn rug, met zijn buik onbeschermd.
‘Het valt niet mee, terugkeren naar Zuid-Afrika,’ zegt ze. ‘Het leven is er ingewikkelder. Het was nogal wat voor je moeder en Andries destijds, beslissen of ze wel of niet uit Zuid-Afrika moesten vertrekken.’
‘Beslissen of ze moesten vertrekken?’
‘Nou en of. Het duurde jaren voort. Daarom zocht Andries naar woonruimte in andere landen – hij probeerde andere opties te vinden.’
Bikkel schokt, aangeraakt op een plek die hij niet prettig vindt. Hij staat op en gaat ergens anders liggen.
‘Ik had het niet verteld als ik had geweten dat je het niet wist,’ zegt ze en voegt dan toe: ‘Ik denk dat het moeilijk is om ouder te worden in een land waar ouderdom je weerlozer maakt tegen criminaliteit.’
In het jaar dat we in Utrecht doorbrachten, hadden mijn moeder, Andries en ik met Sinterklaas gedichten en cadeautjes voor elkaar gemaakt. De cadeautjes moesten worden verpakt als iets anders. Ik had voor Andries een boekje met Griekse poëzie gekocht, dat ik had verpakt als een boot.
*
Ik loop door Utrecht. Straat voor straat komt ze terug: de herinnering aan zestien zijn. Op de Nobelstraat stel ik me voor dat ik iemand aankijk en op slag verliefd word. Op de Lijnmarkt zie ik een paar laarzen dat mijn leven zal veranderen. Op de Wolter Heukelslaan kijk ik binnen bij huizen en stel ik me voor dat één daarvan mijn thuis is. Bij de Berekuil schrijf ik brieven aan mijn vader waarin ik zeg dat ik hem mis en van hem houd en hoop dat het goed met hem gaat.
*
Eén keer, in ons appartement in Utrecht, legt Andries zijn hoofd op tafel en huilt. Het grootste verdriet van zijn leven, zegt hij, is dat ik niet van hem houd. Ik weet niet wat ik moet zeggen.
*
Na een week verdwijnt de wolk. Zoals beloofd, helpen Max en Tineke me met het boeken van een ticket terug naar Zuid-Afrika. De avond voordat ik terugreis bel ik mijn moeder en Andries via Skype. Er verschijnt een beeld op het computerscherm: Andries schildert. Zijn voorhoofd is vochtig van de hitte. Ik vraag hem waarom hij Nederland verliet en terugkeerde naar Zuid-Afrika.
Hij denkt even na.
Hij zegt dat hij schrok toen hij inzag hoezeer hij niet thuishoorde in de Nederlandse samenleving.
‘Aan de ene kant is het een maatschappij die erg open staat voor mensen die anders zijn, maar aan de andere kant ook niet. Meer dan in Zuid-Afrika, werkt ze met ongeschreven regels. In het verkeer moet je elkaar rakelings passeren. Het maakt niet uit hoeveel tolerantie er is – als je de codes niet kent, werkt het niet. En de codes zijn vaak erg subtiel.’
Nu, in Zuid-Afrika, vertelt hij, krijgt hij commentaar dat hij te monotoon praat. Maar hij denkt dat het komt doordat hij in Nederland de kritiek kreeg dat hij te expressief was, te uitgesproken. Het kwam agressief over.
Hij heeft dus een zeer tweeslachtig gevoel, want ondanks dat hij Nederland als abstractie ongastvrij vindt, voelt hij zich toch ook ontzettend veilig bij zijn Nederlandse vrienden.
Ik vraag wat hij schildert.
‘Voeten,’ zegt hij.
‘En hoe gaat dat?’
‘Goed,’ zegt hij.
‘Goed zo.’ Ik slik en schraap mijn keel. ‘Ik hou van je.’
‘Ik hou ook van jou,’ zegt hij.
*
Max en Tineke brengen me naar het station. Tineke helpt mijn bagage op het perron en in het treinstel te tillen. Ze spreekt de stappen van mijn terugreis met me door. Ik zie de wind haar haren even optillen, zodat ze haar hoofd omlijsten als een knalrood aureool.
‘Je redt het nu wel,’ zegt ze. Ze blijft met me wachten, op het perron naast de trein.
Achteraf herinner ik me dat als we wegrijden, zij op dezelfde plek staat, haar rug recht in de wind.
More
Less
Translation education
Master's degree - Utrecht University
Experience
Years of experience: 15. Registered at ProZ.com: Mar 2011.